16 september 2019
In Living off Landscape: Or the Unthought-of in Reason schrijft François Jullien dat je landschap niet kunt oproepen door het eindeloos te beschrijven of in detail na te schilderen. Volgens hem wordt landschap pas zichtbaar en voelbaar wanneer de dichter of kunstenaar erin slaagt om dat wat het landschap tot landschap maakt uit te beelden – aan het landschap te ontlokken, als het ware. En dat wat het landschap tot landschap maakt heeft naar zijn idee betrekking op de beweging tussen berg en water. Landschap komt tot leven in de beweging tussen tegengestelden: bomen die oprijzen uit het vlakke land, de wind die plotseling opsteekt, het stromende water in een rivier in het bos, het veranderlijke licht. En, zegt hij, zodra de lezer of kijker het levende landschap ervaart, wordt het leven in hem of haar gewekt.
In Zwerfdagboek onderzoeken we wat dit uitgangspunt betekent voor het weergeven van landschap in teksten en beelden. We verbeelden onze ervaringen van landschap onder meer in tekeningen, foto’s, proza en poëzie, en tegelijk stellen we onszelf de (filosofische en praktische) vraag wat het oproepen van (ervaringen van) landschap betekent voor de aard van de beelden en de teksten die we maken. Om een indruk te krijgen, hieronder een paar eerste voorbeelden.
Specht
Er woont een groene specht in het bos. Ik weet niet waar, ik heb hem nog nooit gezien. Ik hoor alleen zijn staccato-achtige, helle lach, waar een licht-melodieuze echo in doorklinkt, ’s morgens vroeg, bij het opstaan, en soms tegen de avond, wanneer het schemert. Kjuu-kjuu-kjuu-kjuu-kjuu-kjuu-kjuu.
Grijze wolken boven de rivier./ Bladeren vallen van de bomen in het water./ Op de oever, in het gras.
Ze hebben de bomen ingepakt. Vannacht. Of gisteravond laat. Ik weet het niet. Ik heb er nog gegeten, gisteren, op die open plek in het bos. Het schemerde. Toen ik vanmorgen over het smalle pad tussen de stekelige bramenstruiken door naar diezelfde plek in het bos liep, zag ik het. De stammen waren vanaf de grond tot aan het punt waar ze zich vertakken omzwachteld met bruinlinnen lappen, als waren ze gewond. Ik heb er een poosje gezeten, tussen die bomen.
Weggetje
het lege huis de distels het meidoornpad door de stekelige struiken (woeker woeker) een pad in een poel de boomstam tussen de bomen tussen de struiken de populieren wit dood de sloot over het weggetje omhoog het veld met het licht van de zon op het riet rood hoog in de niet-waaiende wind over het bruggetje door het hek langs de wei naar het water naar het altijd-stromende water naar de oeverloze bedding van het altijd-stromende water die de dichter dicht
Vos zegt dat we het transcendente niet hoeven opgeven, maar we moeten ophouden erover te denken als een vlucht in een andere wereld. Niet dat er geen andere wereld zou zijn, maar om daar te geraken, hoeven we alleen maar te luisteren naar de bomen in de wind –
15 juni 2019
In het kader van het project ‘Zwerfdagboek’ zwerf ik samen met Puck Willaarts gedurende een periode van twee jaar door een natuurgebied ten zuiden van Den Bosch, in het stroomgebied van de Dommel. Zwerven duidt in het taoïsme op een houding van ontvankelijkheid – het verwijst naar een vorm van leven zonder vooropgezet doel. Zwervend leven is gaandeweg leven; de weg ontstaat door haar te belopen.
Al zwervend door het gebied maken we foto’s, tekeningen en teksten die betrekking hebben op het landschap – niet om het ‘vast te leggen’, maar om het in al haar levendigheid (ritme en beweging) zichtbaar en voelbaar te maken. Landschap is volgens de Franse filosoof en oriëntalist François Jullien geen deel van de natuur dat door de mens wordt waargenomen (Van Dale), maar een veranderend verschijnsel dat door een voortdurende beweging tussen polariteiten (hoog-laag, horizontaal-verticaal, scherp-vaag, licht-donker) steeds opnieuw ontstaat. Door te zwerven bestaat de mogelijkheid daar nu en dan een glimp van op te vangen Het zijn die ervaringen – ervaringen van momenten waarop het levende landschap zich toont – die we in onze beelden en teksten trachten ‘weer te geven’.
Naast François Jullien laten we ons inspireren door filosofen, schrijvers en kunstenaars als Zhuang Zi, Lao Zi, Eihei Dõgen, Woei-Lien Chong, Ryõkan, Fernando Pessoa, Bill Porter, Robert McFarlane, Annie Dillard, Claire-Louise Bennett, Emily Dickinson, Vincent van Gogh, Cy Twombly en Fabienne Verdier.
Het project mondt uit in een boek met foto’s, tekeningen (Puck) en teksten (ik) waarin je kunt zwerven, als door een landschap. Het zwerfdagboek als natuurlandschap.
