Creatief schrijven als taoïstische praktijk
Een vijfdaagse Summer School bij de ISVW
Met Han Leeferink en Jan Flameling
Data
De Summer School vindt plaats van 18 tot en met 22 juli 2022
Doelstelling
In deze cursus leer je hoe je vanuit een taoïstisch perspectief naar landschap kunt kijken, en wat deze zienswijze betekent voor het verbeelden van landschap in (schilder)kunst en poëzie. Je maakt kennis met een aantal belangrijke ideeën uit de klassieke Chinese kunstfilosofie en -landschapspoëzie. En je verwerft verschillende creatieve technieken om zelf landschapsgedichten te kunnen schrijven.
Doelgroep
Deze cursus is geschikt voor mensen die geïnteresseerd zijn in het taoïsme, en die deze manier van denken, of liever: levenspraktijk willen ervaren in het (leren) schrijven van landschapspoëzie. Ook is de cursus interessant voor mensen die kennis willen maken met creatief schrijven en belangstelling hebben voor kunstfilosofie uit de Chinese traditie.
Programma
Dag 1. Perspectieven op landschap
Theorie
Landschap wordt in Europa beschouwd als een deel van het land dat zich presenteert aan het oog van een waarnemer. Sinds landschap als begrip halverwege de zestiende eeuw in Europa zijn intrede deed, is de benadering ervan niet veranderd: landschap wordt gezien als een omgeving zoals de mens die waarneemt. Impliciet liggen aan die benadering een aantal filosofische keuzes ten grondslag waar we in het seminar bij stil zullen staan: het scheiden van deel en geheel (landschap versus land), het scheiden van subject en object (de mens als actieve waarnemer versus het landschap als passief waargenomene) en het oog als dominante zintuig. In China wordt landschap gezien als een correlatie tussen ‘berg’ en ‘water’. In deze benadering is er geen sprake van een (actieve) waarnemer; landschap betreft het eindeloze spel van interacties tussen contrasterende factoren (hoog-laag; massief-fluïde; ondoorzichtig-transparant). De berg (vorm) en het water (niet-vorm) veronderstellen elkaar. Vandaag maken we kennis met beide perspectieven op landschap.
Praktijk
Wat betekent het Chinese perspectief op landschap voor het verbeelden ervan? Tijdens het creatieve schrijven zullen we een eerste voorlopig antwoord op die vraag op een praktische manier verkennen.
Dag 2. Verbeelden van landschap
Theorie
Klassieke Chinese landschapsschilders schilderen landschap in een toestand van transitie (van dag naar nacht, licht naar donker, mooi weer naar slecht weer…). Ze benaderen landschap niet als ‘iets’ wat is, als een op zichzelf staand ‘object’, maar als een wereld die zich onophoudelijk beweegt tussen er is (vorm) en er is niet (leegte). Het aanwezige en afwezige veronderstellen elkaar. Onder de noemer Dao wijst Laozi op een conditie van de werkelijkheid die nog niet in de greep is van het onderscheid. Laozi voert ons terug naar een plek waar het denken nog niet is afgebogen naar de ontologische vraag naar het zijn van de dingen. Vandaag bespreken we de betekenis van Laozi’s wereldbenadering voor het denken over landschap en de manier waarop Chinese schilders bij het verbeelden ervan te werk gingen.
Praktijk
‘s Morgens oefeningen om het creatieve schrijfproces te stimuleren. ’s Middags leren we om met een zwervende blik naar landschap te kijken. ‘s Avonds bekijken we een documentaire over Fabienne Verdier, een Franse kunstenaar die tien jaar bij een taoïstische meester in de schilderkunst in de leer is geweest.
Dag 3. Verdichten van landschap
Theorie
Taal is bij uitstek onderscheidend. Of in de woorden van Zhuangzi: ‘Spreek ik niet, dan is er eenheid. Eenheid en spreken zijn niet één. Spreken en eenheid zijn niet één’. Als dat zo is, kunnen we met poëzie dan wel een ongedeelde ervaring van landschap oproepen? Staan de woorden een dergelijke ervaring niet in de weg? Vandaag aandacht voor de taalfilosofie van Zhuangzi. Daarnaast bespreken we hoe klassieke Chinese dichters bij het verbeelden van landschap te werk gingen en staan we stil bij de werking van dichtkunst in het algemeen.
Praktijk
’s Morgens maken we kennis met een aantal technieken die van belang zijn bij het schrijven van poëzie. ’s Middags schrijven we een klassiek Chinees landschapsgedicht. ’s Avonds bespreken we teksten en beelden uit zwerfdagboek, een door het taoïsme geïnspireerd project over het verbeelden van landschap.
Dag 4. Naar een poëtica van landschap
Theorie
De moderne Europese (schilder)kunst heeft onder invloed van het kubisme het idee van het ‘voltooide’ kunstwerk opgegeven. Het voltooien van een doek is volgens Picasso vergelijkbaar met het afmaken van een mens: het doodt het schilderij. Laozi wees er tweeënhalfduizend jaar geleden al op dat de waarde van het ‘niet-voltooide’ werk, van het (kunst)werk dat nog niet ‘bepaald’ is, ligt in de mogelijkheid om te ‘blijven ontstaan’. Het gaat erom een (kunst)werk te maken dat ‘blijft reiken’ naar zijn ‘voltooiing’. Hoe ziet zo’n (dicht)kunstwerk eruit? En hoe komt het tot stand? Over die laatste vraag laten we vandaag vooral de revolutionaire schilder Shitao aan het woord. Volgens hem richt de ware kunstenaar zich niet op de uiterlijke vorm maar op de innerlijke natuur van de verschijnselen; en die schildert hij in one-stroke.
Praktijk
Vandaag bij het creatieve schrijven aandacht voor klank en ritme. En we gaan aan het werk met een methode die is afgeleid van de taoïstische schilderkunst: de ‘one-pen-stroke method’. ’s Avonds oefenen we in het bos met het oproepen van ‘de blaasmuziek van de Hemel’ (Zhuangzi).
Dag 5. Landschap als poëzie
Hoe klinkt het landschap in de poëzie? Hoe klinkt het landschap als poëzie? Vandaag het bos als landschap in ‘tienduizend stemmen’. Ter afsluiting van de cursus blikken we terug op de afgelopen week.
Voor meer (praktische) informatie: zie de website van de ISVW.